اما اگر به گونه ای باشد که نه حقی ضایع گردد و نه مخالفتی با قانون و قرارداد رخ دهد؛

تکثیر و نسخه برداری منعی نخواهد داشت.

نسخه برداری یا همان کپی کردن از یک اثر نوشتاری، نرم افزاری و یا هر چیز دیگر که نویسنده یا سازنده ای با صرف هزینه آن را تهیه و توزیع کرده تا از راه فروش آن سودی عایدش شود چه حکمی دارد؟

آیا می توان با این توجیه که من این کالا (کتاب، نرم افزار و ...) را خریده ام و اکنون مال من است اقدام به تکثیر آن کرد، بی آنکه رضایت ناشر و یا سازنده آن جلب و حقوق او رعایت شود؟

از آراء و نظرات فقهی مراجع معظم تقلیدی که در ادامه از آنها نام خواهیم برد به دست می آید که در این موارد به دو نکته باید توجه داشت یکی حقی که در این بین باید رعایت شود و دیگر قانونی که در این باره وجود دارد.

اما حق:

باید دانست که حق تألیف، اختراع، ساخت و تولید از حقوق عقلائیّه است که شارع مقدّس بر اساس عمومات کتاب و سنّت آن را امضا نموده است؛

زیرا در عرف عقلا، عدم رعایت آن نوعى ظلم به صاحب اثر محسوب مى شود.

به عبارت دیگر حقوقی از این دست که بین عقلا محترم شمرده شده و رعایت نکردن آنها ظلم به حساب می آید؛ بی احترامی به آنها حرام است.

و اما قانون:

اگر درباره رعایت حقوق نویسنده، ناشر، مخترع، تولید کننده و مانند آن قانونی در کشور اسلامی وضع شده است رعایت آن واجب و تعدی از آن حرام است و همگان باید این حقوق را محترم شمرده و به اجرای قانون اسلامی پایند باشند.

اما اگر اثر مربوط به فرد حقیقی یا حقوقی در کشوری دیگر بود؛ مانند کتابها و نرم افزارهای وارداتی که در این مورد، ملاکِ عمل، قراردادی است که با آن کشور مبدأ منعقد گشته است.

اگر با تکثیر، کپی و نسخه برداری از یک اثر علمی، هنری، صنعتی و مانند آن حقی از فرد و یا افراد ضایع شود و یا تعدی از قانون داخلی و یا مخالفتی با قرارداد بین المللی صورت پذیرد آن تکثیر و نسخه برداری ممنوع و حرام خواهد بود؛

اما اگر به گونه ای باشد که نه حقی ضایع گردد و نه مخالفتی با قانون و قرارداد رخ دهد؛

تکثیر و نسخه برداری منعی نخواهد داشت

بنابراین اگر با تکثیر، کپی و نسخه برداری از یک اثر علمی، هنری، صنعتی و مانند آن حقی از فرد و یا افراد ضایع شود و یا تعدی از قانون داخلی و یا مخالفتی با قرارداد بین المللی صورت پذیرد آن تکثیر و نسخه برداری ممنوع و حرام خواهد بود؛

اما اگر به گونه ای باشد که نه حقی ضایع گردد و نه مخالفتی با قانون و قرارداد رخ دهد؛ تکثیر و نسخه برداری منعی نخواهد داشت.

آنچه بیان شد برگرفته از فتاوایی است که در ادامه می آید:

مقام معظم رهبری (حفظه الله):

پرسش اول:

نظر حضرتعالى راجع به شکستن قفل سى دى یا کپى رایت که الان بعضى ها دست به چنین کارى مى زنند چیست؟

و حكم خرید چنین سى دى هایى براى مردم چیست؟

پاسخ: لازم است كه در نسخه بردارى و تكثیر سى دى حقوق صاحبانش از طریق كسب اجازه از آنان رعایت شود و خرید آن خالى از اشكال نیست و رعایت مقررات و قوانین مربوط به آن لازم مى‌باشد.

توضیح:

خالی از اشکال نیست؛ یعنی احتیاط واجب نخریدن آن است.

در موارد احتیاط واجب، مکلف می تواند به مجتهد دیگری که از نظر علمی و توان استباط احکام در مرتبه بعد از این مجتهد قرار دارد و در این مسأله صاحب فتواست مراجعه کرده و به فتوای او عمل کند.

پرسش دوم:

حكم سى دى رایتى هدیه اى چیست؟

پاسخ: فرقى بین سى دى هدیه اى و ابتیاعى در این باره نیست.

توضیح:

یعنی فرق نمی کند آن اثری که بی اجازه، نسخه برداری شده را به شما هدیه داده اند یا شما آن را خریده باشید در هر صورت استفاده، خرید و فروش اثر تكثیر شده بدون اجازه ناشر اصلى جایز نیست.

پرسش سوم:

تجدید چاپ کتابها و مقاله هایى که از خارج وارد شده و یا در داخل جمهورى اسلامى چاپ مى‏شوند، بدون اجازه ناشران آنها چه حکمى دارد؟

پاسخ: مسأله تجدید چاپ کتابهایى که در خارج از جمهورى اسلامى منتشر شده اند و یا تصویربردارى به طریق افست از آنها، تابع قراردادهایى است که راجع به آنها بین جمهورى اسلامى ایران و آن دولتها منعقد گشته است.

و امّا کتابهایى که در داخل چاپ مى شوند؛ احوط این است که حق ناشر با کسب اجازه از او نسبت به تکرار و تجدید چاپ کتاب رعایت شود.

توضیح:

احوط این است یعنی احتیاط واجب این است.

(توضیح این اصطلاح در بالا بیان شد)

پرسش چهارم:

در صورتى که مصنف به علت سفر یا فوت و مانند آن غایب شود درباره تجدید چاپ از چه کسى باید کسب اجازه شود و چه کسى باید پول را دریافت کند؟

پاسخ: در این مورد باید به وکیل مصنف یا ولىّ شرعى او و یا در صورت فوت به وارث او مراجعه شود.

آیة الله سیستانی (حفظه الله):

پرسش:

تكثیر سی دی، در صورت راضی نبودن صاحب امتیاز جایز است؟

پاسخ: اگر از نظر قانون ممنوع باشد جایز نیست.

پرسش:

آیا استفاده از کتاب های خارجی که بدون اجازه ناشرچاپ مجدد شده است جایزاست؟

پاسخ: اگر مخالف قانون نباشد جایز است.

پرسش: آیا خریدن کتابی که بدون اجازه مۆلف آن تکثیر شده برای مطالعه درسی اشکال دارد؟

جواب: خرید آن اشکال ندارد.

توضیح:

به نظر می رسد که این اجازه در صورتی است که مخالفتی با قانون نشده باشد؛ زیرا همان طور که در دو سوال قبل ملاحظه کردید ایشان مخالفت با قانون مربوطه را جایز نمی دانند.

به این پرسش توجه کنید:

استفاده از سی دی هاى كپى شده در جهت امور علمى دینى و تحقیقاتى چه حكمى دارد؟

پاسخ: مانعى ندارد مگر اینكه از نظر قانون ممنوع باشد.

پرسش:

آیا خریدن کتابی که بدون اجازه مۆلف آن تکثیر شده برای مطالعه درسی اشکال دارد؟

پاسخ: خرید آن اشکال ندارد.

آیة الله مظاهری (حفظه الله):

پرسش:

اگر کسی مجبور شود به علت نیاز شدید به نرم افزاری و در دسترس نبودن آن و یا بالا بودن قیمت، قفل نرم افزاری را بشکند اشکال دارد؟

پاسخ: حرام است.

پرسش:

نرم افزارهایی که مدل به روز شده آن به بازار آمده و شرکت سازنده از مدل های گذشته پشتیبانی فنی نمی کند و به عبارتی از اعتبار ساقط شده و وقت آن گذشته، آیا شکستن قفل آنها اشکال دارد؟

پاسخ: در فرض مذکور چون اعراض نموده است جایز است.

پرسش:

نرم‌افزارهایی که هیچگونه تذکری برای اجازه تکثیر یا عدم اجازه ندارد را می توان تکثیر کرد یا باید از رضایت صاحب اثر مطمئن بود و در این مورد تحقیق کرد؟

پاسخ: استفاده اشکال ندارد و تحقیق لازم نیست.

پرسش:

سی دی و نرم افزاری که قفل ندارد ولی تولید کننده آن روی سی دی متذکر شده که تکثیر آن ممنوع است را می توان برای مقاصد عقلایی مثل ترویج فرهنگ دینی، نجات از انحراف، روشنگری و ... تکثیر کرد؟

پاسخ: جایز نیست.

آیة الله مکارم شیرازی(دام ظله):

پرسش:

آیا مى توان تمام یا بخشى از کتابى که از بازار خریدارى شده را بدون اجازه مۆلّف به صورت نرم افزار کامپیوترى درآورد؟

در صورتى که پولى در مقابل عرضه این برنامه گرفته نشود، چه حکمى دارد؟

باید از مۆلّف آن کتاب، در صورتى که در قید حیات است و از ورثه او اگر رحلت کرده، اجازه بگیرد.

این در صورتى است که نرم افزار را براى انتشار تهیّه کند؛ نه براى استفاده شخصى.

پرسش:

تکثیر نشریّات و کتب علمى متعلّق به دیگران، به همان زبان و شکلى که چاپ شده و به قصد فروش و بهره بردارى مادّى از طریق چاپ و عکس بردارى چه حکمى دارد؟

حذف یا تغییر نام مۆلّف در چاپ اثر چگونه است؟

حقّ تألیف، و همچنین حقّ نشر از حقوق عقلائیّه است و عدم رعایت آن در عرف عقلا ظلم محسوب مى شود؛

بنابراین حرام است و اگر نام مۆلّف تغییر داده شود، علاوه بر گناه ناشى از ظلم، متضمّن گناه ناشى از دروغ نیز مى باشد.

آیا حقوق مالکیّت هاى فکرى، مانند حقّ تألیف، ترجمه، طبع و اختراعات، شرعى است؟

حقّ الطبع و حقّ التألیف و همچنین حقّ استفاده از اختراعات، حقوق معتبرى است که تجاوز به آن جایز نیست.

کپی کردن بخش هایی از یک کتاب ویا سی دی (مثلا نصف آن) چه حکمی دارد؟

خالی از اشکال نیست؛

ولی اگر مقدار کمی باشد عیبی ندارد.

توضیح:

خالی از اشکال نیست یعنی احتیاط واجب در ترک آن است.

آیة الله فاضل لنکرانی (ره):

پرسش:

كتابى است كه مۆلف آن یك نویسنده خارجى است و در بعضى از مراكز علمى تدریس مى‌شود و نویسنده حق چاپ و تكثیر را منحصر به خود دانسته، آیا به خاطر نیاز و ضرورت مى توان بدون اجازه او این كتاب را تكثیر كرد؟

پاسخ: حق چاپ از حقوق ثابت عقلائیه است و منحصر به مۆلّف یا ناشر مى باشد؛ لذا تكثیر آن بدون اجازه آنها جایز نیست.

آیة الله بهجت (ره):

پرسش: آیا محفوظ بودن حق چاپ و نشر از نظر شرعى صحیح است یا خیر؟

پاسخ: بله، صحیح است.

توضیح:

نظرات فقهی مراجع معظم تقلید که در این نوشته آمده است از پایگاههای اطلاع رسانی ایشان استخراج و نقل شده است.